Zarządzanie ryzykiem ESG - wdrożenie wytycznych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego w sektorze bankowym

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) opublikował ostateczne wytyczne dotyczące zarządzania ryzykami środowiskowymi, społecznymi i ładu korporacyjnego (ESG). Zgodnie z przedstawionym harmonogramem, wytyczne będą obowiązywać od 11 stycznia 2026 r., z wyjątkiem małych i nieskomplikowanych instytucji¹, które będą objęte wytycznymi najpóźniej do 11 stycznia 2027 r. Oznacza to, że banki o znaczeniu systemowym w Polsce będą musiały rozpocząć wdrażanie wytycznych już w tym roku.  

Zarządzaniem ryzykiem ESG 

Wytyczne EBA wprowadzają obowiązek zarządzania ryzykami ESG w całej Unii Europejskiej i będą dotyczyć większości instytucji finansowych zaangażowanych w działalność bankową. Publikacja wytycznych jest częścią szerszej strategii uznającej rolę sektora finansowego w procesie transformacji klimatycznej i zrównoważonego rozwoju, i związanej z nią ryzyk.  

EBA definiuje ryzyka ESG w ramach artykułu 4 CRR jako zbiór ryzyk związanych ze i) środowiskiem, w tym ryzyk fizycznych i przejścia (ang. transition), w co włączają się ryzyka klimatyczne, ii) z kwestiami społecznymi, iii) i związanych z zarządzaniem, inaczej ładem korporacyjnym (ang. governance). Co istotne, w rozumieniu EBA ryzyka ESG materializują się w ramach ryzyk tradycyjnych.   

Instytucje powinny zatem zintegrować ryzyko ESG w ramach systemu zarządzania ryzykiem (ang. risk management framework) i uwzględnić te ryzyka w ramach tradycyjnych kategorii ryzyka finansowego, w tym ryzyka kredytowego, rynkowego, operacyjnego, utraty reputacji, płynności, modelu biznesowego i koncentracji. Instytucje powinny zarządzać ryzykiem w perspektywie krótko-, średnio-, i długoterminowej, obejmujące horyzont czasowy co najmniej 10 lat. Ryzyko ESG powinno być zawarte w apetycie na ryzyko (ang. risk appetite statement), procesach wewnętrznych, w tym systemie kontroli i procesie ICAAP.  Ponadto, ryzyko ESG powinno być uwzględnione w strategii banków i EBA podkreśla potrzebę planowania transformacji (ang. transition planning) z uwzględnieniem innych wytycznych i regulacji, nie tylko mikro ostrożnościowych, w tym dyrektyw CSRD, CSDDD i zaleceń Komisji Europejskiej w sprawie finansowania transformacji zrównoważonego rozwoju. 

Elementy do uwzględnienia w poszczególnych rodzajach ryzyka 

W zakresie uwzględnienia ryzyka ESG w klasycznych rodzajach kategorii ryzyka finansowego, wytyczne podkreślają konieczność właściwego zrozumienia wpływ ryzyka ESG na pozostałe kategorie. Wskazana jest konieczność rozważenia powiązania z innymi rodzajami ryzyka z uwzględnieniem zarówno warunków obecnych jak i przyszłych. 

Ryzyko kredytowe 

Pokryte jest już wymaganiami wytycznych EBA dotyczącymi udzielania i monitorowania ekspozycji. Nowe wymagania podkreślają konieczność jasnego określenia kryteriów uwzględniających aspekty ESG podczas rozpatrywania wniosków kredytowych oraz włączania tych czynników do standardowych raportów oceny ryzyka kredytowego. Banki powinny również zdefiniować apetyt na ryzyko w obszarze ESG w sposób pozwalający na stosowanie zarówno miar ilościowych (np. limity, wskaźniki emisyjności) jak i jakościowych (np. polityki środowiskowe). Definicje tych miar oraz związane z nimi progi powinny być przejrzyste, konsekwentnie stosowane i regularnie monitorowane w odniesieniu do najbardziej istotnych, z punktu widzenia ESG, segmentów portfela, rodzajów zabezpieczeń oraz działań ograniczających ryzyko. 

Ryzyko rynkowe 

W kontekście ryzyka rynkowego szczególną uwagę należy zwrócić na wpływ czynników ESG na możliwe straty oraz zmienność wycen pozycji w portfelu handlowym. Dotyczy to zwłaszcza ekspozycji na branże i klientów w największym stopniu narażonych na ryzyka ESG (np. wysoką emisyjność lub znaczące oddziaływanie na środowisko). W zarządzaniu ryzykiem istotne jest rozważenie wprowadzenia limitów redukujących ekspozycję na podmioty obarczone wysokim ryzykiem ESG, o ile analiza wykaże, że takie działania są uzasadnione z punktu widzenia istotności wpływu na wyniki finansowe. 

Ryzyko płynności 

Z perspektywy ryzyka płynności kluczowe jest zbadanie potencjalnego wpływu materializacji ryzyk ESG na odpływy środków pieniężnych oraz spadek wartości aktywów stanowiących bufory płynności banku. Jeśli analiza wykaże istotne zagrożenie płynności, powinno to zostać uwzględnione w kalibracji poziomu bufora płynności. Ponadto wytyczne zwracają uwagę na konieczność pogłębionych analiz ryzyka środowiskowego oraz jego wpływu na reputację instytucji, co w konsekwencji może przekładać się na zwiększenie kosztów finansowania czy też wyraźniejszy odpływ depozytów 

Ryzyko operacyjne i reputacji 

Nowe wytyczne określają szczegółowe wymogi w zakresie identyfikacji, klasyfikacji i oceny zdarzeń związanych z ryzykiem klimatycznym oraz analizowania jego wpływu na plany ciągłości działania. Obejmują one m.in. ocenę możliwych strat wynikających z postępowań sądowych lub utraty reputacji w sytuacjach, gdy bank finansuje podmioty negatywnie postrzegane pod kątem poszanowania praw człowieka czy ochrony środowiska. Jednocześnie należy uwzględnić ryzyko pogorszenia wizerunku instytucji w przypadku niespełnienia wcześniej deklarowanych celów z obszaru ESG. Wytyczne zwracają też uwagę na konieczność przejrzystej i spójnej komunikacji względem obecnego oraz docelowego profilu banku, a także w odniesieniu do założeń i wyników realizacji celów zrównoważonego rozwoju. 

Ryzyko koncentracji 

Wytyczne wymagają rozważenia i zarządzania koncentracją zabezpieczeń i ekspozycji wobec pojedynczych klientów, sektorów gospodarczych lub regionów geograficznych, które mogą być narażone na czynniki ESG. Pomiar wrażliwości powinien być wykonany w oparciu o m.in. poziom emisyjności, charakterystyki sektorowe, narażenie na ryzyko fizyczne oraz zróżnicowane krajów pod kątem praktyk zarządzania, praworządności oraz respektowania praw człowieka. Należy przy tym uwzględnić potencjalne mechanizmy ograniczenia ryzyka. 

Zmiany w stosunku do dokumentu konsultacyjnego 

W stosunku do pierwotnego dokumentu konsultacyjnego, finalne wytyczne zawierają szereg zmian, które jednocześnie mogą posłużyć jako wskazówka dotyczącą oczekiwań nadzorczych. Wśród zmian, na szczególną uwagę zasługują: podkreślenie zasady proporcjonalności, rozpoznanie współzależności wymogów z innymi procesami, wyszczególnienie konieczności rozpatrzenia czynników innych niż klimatyczne oraz położenie większego nacisku na dane wykorzystywane w procesie. 

W zakresie analizy proporcjonalności, finalna wersje wytycznych dzielą podmioty na trzy rodzaje: instytucje duże (large institutions), instytucje nieduże (non-large institutions) oraz instytucje małe i nieskomplikowane (SNCI). W przypadku dużych instytucji zakres wymogów jest najszerszy i najbardziej szczegółowy. Mniejsze podmioty są zobowiązane do wdrożenia odpowiednio węższego zakresu, jednak rekomenduje się im dążenie do stopniowego dostosowania się do standardów określonych dla instytucji dużych. 

W finalnej wersji wytycznych wyraźniej niż dotychczas wskazano, jak nowe regulacje wpisują się w istniejący już ekosystem wymogów, w tym w szczególności ICAAP, ILAAP, a także bardziej ogólne regulacje (m.in. CSRD, ESRS czy CSRDD). Szczególnie klarowne połączenie wskazane zostało w kontekście planów transformacji, oceny materialności oraz horyzontów czasowych niezbędnych do uwzględnienia przy stosowaniu wytycznych. 

W finalnych wytycznych mocniej zaakcentowano ryzyka związane z utratą bioróżnorodności oraz degradacją ekosystemów. Choć nie wprowadzono szczegółowych instrukcji dotyczących pomiaru tych ryzyk, ich obecność sygnalizuje potrzebę zbierania i analizowania odpowiednich danych, co może przełożyć się na bardziej kompleksowe podejście do oceny ryzyk ESG. 

Wytyczne w ostatecznym kształcie podkreślają wzrost znaczenia danych. Silniejszy nacisk został położony na gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie danych dotyczących poszczególnych klientów oraz aktywów. Podkreślono konieczność szerszego wykorzystywania informacji przekazywanych przez klientów, a także zasad współpracy z dostawcami zewnętrznymi. Zmiany te mogą mieć istotny wpływ na procesy analityczne oraz wymagania związane z infrastrukturą IT i raportowaniem w bankach. 

Następne kroki dla banków w Polsce 

Polskie banki powinny rozpocząć wdrażanie wytycznych EBA zgodnie z harmonogramem przedstawionym w wytycznych. Z racji braku wytycznych krajowych dla zarządzania ryzykiem klimatycznym w poprzednich latach, wdrożenie ryzyka ESG do systemu zarządzania ryzykiem będzie dla wielu banków zadaniem nowym i kompleksowym. Rozpoczęcie wdrożenia na wczesnym etapie ułatwi bankom spełnienie wymagań zawartych w wytycznych dla całego sektora bankowego w Unii Europejskiej. 

Autorzy artykułu: Szymon Turkowski, Tomasz Piasecki